Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ
ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ
στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Η Σιάτιστα, όπως και όλες οι πόλεις και τα χωριά
στην Ελλάδα, ήταν οργανωμένη με κοινούς για τους
κατοίκους νόμους, με κοινούς δημόσιους θεσμούς, με
κοινές οικονομικές προϋποθέσεις κ.λ.π., με όλα
δηλαδή τα στοιχεία εκείνα που έχει κάθε
αυτοδιοικούμενη πόλη. Τα στοιχεία αυτά τα διατήρησε
στα χρόνια της τουρκοκρατίας με μια ιδιαίτερη
προσπάθεια να τονώνει συνεχώς την ιδέα για ελευθερία.
Ο Γεώργιος Θ. Γκανούλης, Σιατιστινός. Γεν
Επιθεωρητής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, με άρθρο
του, που δημοσιεύτηκε στο λεύκωμα «ΣΙΑΤΙΣΤΕΩΝ
ΜΝΗΜΗ», παρουσιάζει τη Διοικητική Οργάνωση της
Σιάτιστας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Εκεί
βρίσκουμε ότι τα προνόμια, τα οποία είχαν δοθεί από
τους Τούρκους στους Χριστιανούς της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας επέτρεπαν στους υπόδουλους
Χριστιανούς παράλληλα με την άσκηση ελεύθερα των
θρησκευτικών καθηκόντων τους, να αυτοδιοικούνται.
Πνευματικός αρχηγός της κοινότητας Σιατίστης
ήταν ο εκάστοτε Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης .
Σ’ αυτόν είχε χορηγηθεί αυτοκρατορικό βεράτι και
πατριαρχικά αξιώματα με τα οποία γινόταν ο ανώτατος
διευθυντής και επόπτης της κοινότητας και πρόεδρος
των διοικητικών σωματείων.
Τα νόμιμα διοικητικά σωματεία ήταν τρία. α) η
Δημογεροντία, β) οι δύο Σχολικές Εφορείες ( Χώρας και
Γεράνειας) και γ) οι Εκκλησιαστικές Επιτροπές των ιερών
Ναών . Σύμφωνα με τις αυτοκρατορικές διατάξεις ο
Μητροπολίτης πρωτοστατούσε στην εκλογή του
προέδρου της κοινότητας (του Μουχτάρη ) και των
μελών των συμβουλίων ( των Αζάδων )
Η Δημογεροντία αποτελούνταν από τέσσερα μέλη
( Δύο για τη Χώρα και δύο για τη Γεράνεια) Οι πολίτες
αυτοί που αποτελούσαν τη Δημογεροντία στα
περισσότερα μέρη της Ελλάδας ονομάζονταν
Δημογέροντες και σε άλλα Πρόκριτοι Εδώ στη Σιάτιστα,
όπως προκύπτει από διάφορες πράξεις του Κώδικα
Ζωσιμά, ονομάζονταν «Εντιμότατοι Άρχοντες». Οι
Εντιμότατοι αυτοί Άρχοντες έπρεπε να έχουν ηλικία από
30 έτη και πάνω και πνευματική μόρφωση ανάλογη με
τα καθήκοντα που αναλάμβαναν. Εκλέγονταν με
μυστική ψηφοφορία από τους κατοίκους της κοινότητας
που ήταν εγγεγραμμένοι σε εκλογικούς καταλόγους
επικυρωμένους από την Ιερά Μητρόπολη και είχαν
ηλικία 21 ετών και πάνω Της εκλογικής συνελεύσεως
προέδρευε ο Μητροπολίτης. Τα καθήκοντα των
Δημογερόντων ήταν να εκπροσωπούν την κοινότητα στις
Τουρκικές αρχές, να εξετάζουν κάθε διοικητική
υπόθεση , να δικάζουν υποθέσεις της αρμοδιότητάς
τους και να κρίνουν τις διαφορές μεταξύ των κατοίκων
ή των σωματείων. Ο γραμματέας της Δημογεροντίας
εκτελούσε και χρέη συμβολαιογράφου της Ιεράς
Μητροπόλεως. Οι δυο Σχολικές Εφορείες (μία για τη
Χώρα και μία για τη Γεράνεια) ήταν πενταμελείς και
εκλέγονταν κάθε δυο χρόνια με μυστική ψηφοφορία. Τα
καθήκοντά τους ήταν να εποπτεύουν τα σχολεία , να
συνεδριάζουν κάθε δεκαπενθήμερο στη Μητρόπολη
παρουσία του Μητροπολίτη ή του αρχιερατικού
επιτρόπου, να διορίζουν τους δασκάλους και τους
καθηγητές ή να τους παύουν, αν προέκυπτε λόγος, και
να πληρώνουν τους μισθούς των διδασκόντων. Είχαν το
δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να επισκέπτονται τις
αίθουσες διδασκαλίας και να παρακολουθούν τις
παραδόσεις των μαθημάτων, καθώς και να είναι
παρόντες στις εξετάσεις των μαθητών την τελευταία
εβδομάδα του Ιανουαρίου και στο τέλος του σχολικού
έτους (15-30 Ιουνίου) Οι εγγραφές γίνονταν στο τέλος
Αυγούστου και τα μαθήματα άρχιζαν την 1η
Σεπτεμβρίου. Οι μισθοί των δασκάλων και καθηγητών
καθώς και τα άλλα λειτουργικά έξοδα των σχολείων
πληρώνονταν από διάφορα προικοσύμφωνα διαθηκών ,
τους τόκους των κληροδοτημάτων και από τα έσοδα των
βοσκοτόπων της Τσερβένας και του Μπούρινου και από
άλλες πηγές (πώληση γκιουμιών κ.λ.π.) Οι
Εκκλησιαστικές Επιτροπές αποτελούνταν από τέσσερα
μέλη για τη Χώρα και τρία για τη Γεράνεια και
εκλέγονταν με μυστική ψηφοφορία . Αυτές διόριζαν
τους ιεροψάλτες και τους νεωκόρους κρατούσαν τα
βιβλία εσόδων και εξόδων των ιερών ναών , νοίκιαζαν τα
εκκλησιαστικά κτήματα περιέφεραν τους δίσκους των
εκκλησιών , φύλαγαν το θησαυροφυλάκιο της
κοινότητας και διαχειρίζονταν το εκκλησιαστικό
κηροποιείο. Από τα παραπάνω έσοδα πληρωνόταν και η
αρχιερατική επιχορήγηση που ήταν πάνω από οκτώ
χιλιάδες (8000) γρόσια.
Τέλος πενταμελής συντακτική επιτροπή Χώρας
και Γεράνειας, που εκλεγόταν νόμιμα, συνεδρίαζε στη
Μητρόπολη με πρόεδρο το Μητροπολίτη ή τον νόμιμο
αρχιερατικό επίτροπο, και έπαιρνε αποφάσεις για τον
κανονισμό λειτουργίας της Ελληνικής Ορθόδοξης
κοινότητας.
Κατά το έτος 1880 με Τουρκικό Νόμο ιδρύεται
στη Σιάτιστα Δημαρχείο Ο Δήμαρχος εκλέγεται από τους
Εντιμότατους Άρχοντες που από τη χρονολογία αυτή
ονομάζονται πλέον Δημογέροντες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στα μέσα του 19ου αιώνα
(1840 περίπου) ο πληθυσμός της Σιάτιστας ήταν 5.000
ενώ η Κοζάνη την ίδια εποχή είχε 3.000 κατοίκους
Ήταν η εποχή που, ύστερα από δύο σχεδόν
προηγούμενους αιώνες μεγάλης οικονομικής άνθισης,
είχε αρχίσει να διαγράφεται μια δημογραφική παρακμή.
Τον προηγούμενο αιώνα ο πληθυσμός της ήταν
μεγαλύτερος.
Από της ιδρύσεως της Σιάτιστας οι άρχοντες,
εκτός από τα τυπικά καθήκοντα που πιο πάνω
αναφέρθηκαν, κατέβαλαν φιλότιμες και αξιέπαινες
προσπάθειες για την πρόοδο της πόλεως. Έτσι
κατασκευάστηκαν πάρα πολλά κοινωφελή έργα όπως
δρόμοι, βρύσες, δεξαμενές, υπόνομοι κ.λ.π. Ο πρώην
Δήμαρχος Σιάτιστας Μιλτιάδης Στρακαλής στο βιβλίο
του « 50 Έτη Ελευθερίας» γράφει¨ «…Αξίζει να τονιστεί ότι
– 26 –
κατά την περί το έτος 1610 ενσκήψασαν εις την πόλιν
επιδημίαν πονώλους ανηγέρθησαν απομονωτήρια δια
τους πανωλιοπλήκτους και ελειτούργει συνεπώς ειδική
υπηρεσία δια την διατροφήν και περιποίησιν των
πασχόντων , εις εποχήν καθ’ ήν ελεύθερα και ως
προηγμένα θεωρούμενα κράτη, δεν παρουσίαζον τοιαύτην
οργάνωσιν. Ωσαύτως, η ύπαρξις υπονόμων κατά την
εποχήν εκείνην και η συνεχής επέκτασις αυτών, μαρτυρεί
τον πολιτισμόν των κατοίκων και την αξιοζήλευτον
εργασίαν των αρχόντων…»
Ο Γεώργιος Μπόντας, τέως Δ/ντής της Δημόσιας
Βιβλιοθήκης Σιάτιστας και λαογράφος, με δημοσίευμά
του στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» της 17ης Μαϊου 2010,
κάνει μια αναδρομή της ιδρύσεως και λειτουργίας του
Δήμου Σιάτιστας, μετά την απελευθέρωση της
Μακεδονίας από τον Τουρκικό ζυγό : «…ο Νομός
Κοζάνης συστήθηκε οριστικά με το Ν.524 της 24-
31/12/1914 και σε εκτέλεση του Ν. αυτού εκδόθηκε
Β.Δ. της 31/3/1915 (Φ.Ε.Κ. 120) με έδρα την Κοζάνη.
Με τό υπ’ αριθμ. 312 Β.Δ. της 28ης Οκτωβρίου 1916
(Φ.Ε.Κ. 256 τεύχος Α’ /1916) συστήθηκε η Επαρχία
Ανασελίτσης και μετονομάσθηκε σε Επαρχία Βοϊου με
έδρα τη Σιάτιστα. (Η Σιάτιστα το 1880 ήταν Δήμος. Το
1890 καταργήθηκε και επανιδρύθηκε το 1900. Η
Σιάτιστα το 1912, ημέρα απελευθερώσεώς της από τον
Τουρκικό ζυγό ήταν Δήμος με δήμαρχο το γιατρό Μηνά
Θεοδώρου…».) «… Το 1952 με διάταγμα του Υπουργείου
Εσωτερικών (31/1/1952) που δημοσιεύθηκε στο υπ’
αριθμ. (29/13-2-1952 Φ.Ε.Κ. τ. Α’) η Σιάτιστα
αναγνωρίστηκε σε Δήμο για λόγους Ιστορικούς και
Εθνικούς…».
Με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης
της Ελλάδας με την επωνυμία « Καλλικράτης» έγινε
κάποια κίνηση να μεταφερθεί η έδρα του νέου Δήμου
Βοϊου από τη Σιάτιστα στη Νεάπολη. Η προσπάθεια
αυτή δεν τελεσφόρησε και η έδρα του νέου Δήμου Βοϊου
έμεινε στη Σιάτιστα.
~~~~~~~

Από (ΤΑ ΣΙΑΤΣΝΑ Νο 5 )
ΜΙΧΑΗΛ Γ. ΧΑΤΣΙΟΥΛΗΣ
ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ