Η νηστεία της παραμονής των Θεοφανείων κακώς θεωρείται ότι έχει σχέση με την μετάληψι του μεγάλου αγιασμού. Κατά παλαιό έθος της Εκκλησίας, των μεγάλων εορτών προηγείτο προετοιμασία, η οποία εκτός των άλλων περιελάμβανε και νηστεία. Τέτοιες προπαρασκευαστικές νηστείες έχουμε στα Χριστούγεννα, στο Πάσχα, στην εορτή των αγίων Αποστόλων, της Μεταμορφώσεως και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Τα Θεοφάνεια δεν είχαν την δυνατότητα να αναπτύξουν νηστεία, αν και τα προεόρτιά των αρχίζουν από την 2αν Ιανουαρίου, γιατί το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων αποτελούσε εορταστική περίοδο καταλύσεως εις πάντα. Εξ άλλου η νηστεία των Χριστουγέννων είναι προπαρασκευαστική και για τα Θεοφάνεια, εφ’ όσον οι εορτές αυτές παλαιότερα αποτελούσαν μία ενιαία εορτή, που εωρτάζετο την 6η Ιανουαρίου. Μόνο λοιπόν η παραμονή των Θεοφανείων έμεινε στην Εκκλησία μας ως ημέρα νηστείας, ξηροφαγίας. Γι’ αυτό και η λειτουργία της παραμονής του Μεγάλου Βασιλείου είναι συνδεδεμένη με τον εσπερινό. Ετελείτο δηλαδή αρχικώς το εσπέρας μετά την ενάτη ώρα, λόγω της νηστείας, όπως και μέχρι σήμερα στα μοναστήρια. Επομένως η αυστηρή νηστεία της παραμονής των Θεοφανείων γίνεται για την μεγάλη δεσποτική εορτή και όχι για τον Μέγα Αγιασμό, ο οποίος τελείται και την προηγούμενη ημέρα.
Μακαριστού καθηγητού Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Περί του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανείων
